Τα τελευταία χρόνια η εντατικοποίηση και η μεγάλη αύξηση της έκτασης καλλιέργειας της ελιάς, συνέβαλαν στη σημαντική εξάπλωση της ασθένειας.
Η βερτισιλλίωση της ελιάς είναι αδρομύκωση (προκαλεί φραγή αγγείων) και οφείλεται στο μύκητα Verticillium dahliae, που υπάρχει σχεδόν σε όλες τις ελαιοπαραγωγικές χώρες, και:
- Είναι ένα παμφάγο παθογόνο
- Βρίσκεται στο έδαφος
- Διαχειμάζει με τη μορφή των μικροσκληρωτίων
- Μολύνει τα δέντρα από τις λεπτές ρίζες και αναπτύσσεται στα αγγεία του ξύλου.
Τα τελευταία χρόνια η εντατικοποίηση και η μεγάλη αύξηση της έκτασης καλλιέργειας της ελιάς, συνέβαλαν στη σημαντική εξάπλωση της ασθένειας, η οποία αποτελεί τη σοβαρότερη ασθένεια της ελιάς παγκοσμίως. Ευθύνεται:
- Για την καταστροφή μεγάλου μέρους του φυτικού κεφαλαίου, καθώς προσβάλει δέντρα οποιασδήποτε ηλικίας, από μικρά δεντρύλλια έως και αιωνόβια δέντρα, οδηγώντας είτε σε ολική και μερική ξήρανση, είτε σε απώλεια της αναμενόμενης παραγωγής και
- Για την υποβάθμιση των προσβεβλημένων εδαφών, τα οποία καθίστανται ακατάλληλα για ελαιοκαλλιέργεια για πολλά χρόνια.
Η ασθένεια δεν εμφανίζεται με τα ίδια συμπτώματα σε όλα τα δέντρα και εκδηλώνεται από το Μάρτιο έως και το Νοέμβριο με δύο τρόπους:
- Με τη μορφή του απότομου μαρασμού (οξεία μορφή ή αποπληξία), όταν προσβάλλεται ολόκληρο το δέντρο. Η αποπληξία χαρακτηρίζεται από γρήγορη ξήρανση κλάδων και οφθαλμών που οδηγούν σε νέκρωση του δέντρου. Σε αυτήν την περίπτωση η ασθένεια αναπτύσσεται ραγδαία από τα τέλη του χειμώνα έως τα μέσα της άνοιξης (Μάρτιο ? Απρίλιο). Τα φύλλα συστρέφονται προς τα κάτω, εμφανίζουν σκούρο γκρι ή καστανό χρώμα, αποξηραίνονται και συνήθως παραμένουν επάνω στο δέντρο.
- Με τη χρόνια μορφή ή την αργή μάρανση που μπορεί να έχει και τη μορφή της ημιπληγίας, η οποία προκαλείται κυρίως στα μεγαλύτερα δένδρα. Τα συμπτώματα εμφανίζονται ευδιάκριτα σε χρονιές καρποφορίας κατά την άνθηση και εντείνονται, καθώς αναπτύσσονται τα δέντρα και αυξάνουν οι ανάγκες τους σε νερό. Παρατηρείται ένας γενικός μαρασμός, τα νεαρά φύλλα κυρτώνουν, χάνουν το βαθύ πράσινο χρώμα, την στιλπνότητά τους και γίνονται γκριζοπράσινα έως καφέ. Παρατηρείται επίσης νέκρωση ταξιανθιών οι οποίες παραμένουν επάνω στο δέντρο. Ακόμη, αφυδάτωση και νέκρωση καρπών που παραμένουν στο δέντρο μπορεί να συμβεί και λίγο πριν τη συγκομιδή. Συνήθως ακολουθεί αναβλάστηση από μη προσβεβλημένα μέρη που μπορεί να προσβληθούν τις επόμενες χρονιές. Η ασθένεια εκδηλώνεται σε μεμονωμένα δέντρα ή σε κηλίδες λίγων δέντρων. Σε περίπτωση νέκρωσης του ξύλου συνήθως παρατηρούνται δευτερογενείς προσβολές από ξυλοφάγα έντομα.
Β. Η ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΘΟΓΟΝΟ
Παθότυποι του Verticillium dahlia
Ο παθότυπος του μύκητα, σε συνδυασμό με την ποσότητα του μολύσματος στο έδαφος επηρεάζουν την ένταση της προσβολής στα δέντρα της ελιάς. Η εμφάνιση ενός στελέχους του μύκητα που προκαλεί αποφύλλωση στο βαμβάκι (D) και είναι περισσότερο επιθετικό (παθογενές) σε σχέση με το στέλεχος που δεν προκαλεί αποφύλλωση στο βαμβάκι (ND) κάνει ακόμη πιο περίπλοκο το αποτέλεσμα της προσβολής. Η διαφορετική παθογένεια του στελέχους (D) του μύκητα σε φυτά βαμβακιού βρέθηκε να ακολουθεί το ίδιο μοτίβο και στα ελαιόδεντρα.
Οι βερτισιλλιώσεις είναι τυπικά εδαφογενείς ασθένειες. Ο μύκητας βρίσκεται στο έδαφος και προσβάλλει τις ρίζες των φυτών με τη βλαστική του μορφή (μυκήλιο). Κάθε νέα προσβολή ξεκινά από τη ρίζα. Συνεπώς, η ύπαρξη πληγών στις ρίζες από κατεργασία εδάφους ή παγετό, ευνοεί τις μολύνσεις. Μετά την είσοδό του, ο μύκητας κινείται ανοδικά προσβάλλοντας κλάδους και βλαστούς ενώ δεν είναι δυνατή η μετάδοσή του από ένα κλάδο ή βλαστό σε άλλον.
Έχει τη δυνατότητα να επιβιώσει στο έδαφος απουσία των φυτών ξενιστών (ελιά, ζιζάνια, κλπ) για πολλά έτη (πάνω από 12), με τη μορφή σκληρών σωματίων πολύ μικρού μεγέθους και μελανού χρώματος που ονομάζονται μικροσκληρώτια.
Τα μικροσκληρώτια είναι ανθεκτικοί μυκηλιακοί σχηματισμοί που μπορούν να διατηρηθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα σε δυσμενείς συνθήκες περιβάλλοντος. Σε κατάλληλες συνθήκες θερμοκρασίας, υγρασίας και ύπαρξης εκκρίσεων των ριζών ο μύκητας επαναδραστηριοποιείται και μπορεί να προκαλέσει εκ νέου προσβολές. Ο μύκητας ξεκινά να προσβάλλει όταν οι θερμοκρασίες εδάφους είναι χαμηλές (>8οC, αργά τον χειμώνα ή την άνοιξη). Άριστη θερμοκρασία ανάπτυξής του είναι οι 23οC, ενώ πάνω από τους 30οC η ανάπτυξή του επιβραδύνεται σημαντικά. Ευνοείται, επίσης, από την υψηλή εδαφική υγρασία.
Γ. ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΤΑΔΟΣΗΣ ΤΟΥ ΜΥΚΗΤΑ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟ
Το Βερτισίλλιο προσβάλλει μεγάλο αριθμό φυτών (αυτοφυών και καλλιεργουμένων) τα οποία διατηρούν τον μύκητα και αυξάνουν την ποσότητα του μολύσματος στο έδαφος. Προηγούμενες καλλιέργειες με ευπαθή φυτά [βαμβάκι, διάφορα κηπευτικά (τομάτα, μελιτζάνα πιπέρια, πατάτα, κολοκυνθοειδή), φράουλα, δενδροκομικές καλλιέργειες (βερυκοκκιά, αμυγδαλιά, φυστικιά, ροδακινιά, δαμασκηνιά) καλλωπιστικά (χρυσάνθεμα)] αποτελούν σημαντικές πηγές μολύσματος.
Εισαγωγή της ασθένειας στον ελαιώνα
Πραγματοποιείται με την μόλυνση του εδάφους από το μύκητα και μπορεί να οφείλεται σε:
- Φύτευση προσβεβλημένου πολλαπλασιαστικού υλικού
- Προηγούμενη ευπαθή καλλιέργεια στον ίδιο ή παρακείμενο αγρό (π.χ. πυρηνόκαρπα, βαμβάκι κλπ) και
- Σε εισαγωγή του μύκητα με μεταφορά μολυσμένου χώματος και φυτικών ιστών από γειτονικούς αγρούς κυρίως με τη χρήση καλλιεργητικών μηχανημάτων αλλά και με την άρδευση, τις βροχές κλπ.
Διασπορά του μύκητα σε προσβεβλημένους αγρούς
Η πρώτη εμφάνιση της ασθένειας στον αγρό είναι συνήθως εντοπισμένη και όταν δεν υπάρχει μεταφορά χώματος ο μύκητας εξαπλώνεται αργά, κατά κηλίδες.
Στην συνέχεια ο μύκητας μπορεί να διασπαρεί σημαντικά στο χωράφι με:
α) Μεταφορά χώματος από μολυσμένο σε υγιές τμήμα του αγρού από καλλιεργητικές πρακτικές (άρδευση με κατάκλιση, φρεζάρισμα, όργωμα κλπ) και
β) Διασπορά προσβεβλημένων φυτικών ιστών (πεσμένα φύλλα ή χρήση καταστροφέα).
Δ. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ – ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ
Η αντιμετώπιση της ασθένειας βασίζεται στην έγκαιρη διάγνωση και πρόληψη με τον συνδυασμό καλλιεργητικών πρακτικών που αποσκοπούν στην αποφυγή εισαγωγής και περιορισμό της ποσότητας και διασποράς του μολύσματος στον αγρό με ειδικούς παράγοντες και δεν υπάρχουν χημικά μέσα για την αντιμετώπισή της.
Αποφυγή εισαγωγής του μύκητα στον αγρό
α. Χρήση υγιούς φυτικού υλικού για εγκατάσταση ελαιώνα
β. Αποφυγή φύτευσης ελαιοδέντρων σε εδάφη όπου καλλιεργούνταν προηγουμένως ευπαθή φυτά (βαμβάκι, κηπευτικά, πυρηνόκαρπα κλπ).
γ. Να αποφεύγεται η συγκαλλιέργεια και η γειτνίαση με ευπαθή φυτά.
δ. Αποφυγή μεταφοράς χώματος από γειτονικούς αγρούς.
ε. Εφαρμογή ατομικής ηλιοαπολύμανσης σε εγκατεστημένους ελαιώνες με διαφανή φύλλα πολυαιθυλενίου.
II. Μείωση της ποσότητας και της διασποράς του μολύσματος μετά την εισαγωγή του μύκητα στον αγρό
Αποφυγή διασποράς του μολύσματος με:
α. Αποφυγή μεταφοράς χώματος για οποιοδήποτε λόγο από μολυσμένα σε υγιή ελαιόδεντρα.
β. Η κατεργασία του εδάφους πρέπει να μειωθεί στο ελάχιστο και να γίνεται με τρόπο που να ελαχιστοποιείται η μεταφορά χώματος μέσα στον αγρό.
γ. Είναι σημαντικό να αποφεύγονται εργασίες που δημιουργούν πληγές στις ρίζες.
δ. Στα προσβεβλημένα τμήματα του αγρού πρέπει να εφαρμόζεται ακαλλιέργεια του εδάφους και καταστροφή της αυτοφυούς βλάστησης.
ε. Το κλάδεμα των ασθενών ελαιοδέντρων να γίνεται ξεχωριστά από εκείνο των υγιών και πριν από την ξήρανση και την πτώση των φύλλων. Οι κλάδοι πρέπει να καίγονται και να μην γίνεται χρήση του καταστροφέα.
στ. Αποφυγή διέλευσης νερού ποτίσματος από προσβεβλημένα προς υγιή ελαιόδεντρα.
ζ. Συνιστάται η στάγδην άρδευση, αποφεύγοντας την αποφυγή της κατάκλυσης ή των αυλακιών.
Λοιπά καλλιεργητικά μέτρα
Η ορθολογική λίπανση συντελεί στην καλύτερη φυσιολογική κατάσταση των ελαιοδένδρων, η υπερβολή όμως της αζωτούχου λιπάνσης μπορεί να διευκολύνει τις προσβολές των ριζών από το μύκητα.
